Er is weer hoop voor Star Wars

Een kortere versie van dit artikel stond op 4 december in nrc.next. Download de PDF.

Afgelopen vrijdag tegen vieren kwam hij eindelijk online: de eerste teasertrailer van de zevende Star Wars, die in december 2015 moet verschijnen. Dezelfde avond nog werden de beelden geanalyseerd in urenlange podcasts, en verschenen de eerste fanparodieën, waaronder absurde versies van de slagzwaard-lightsaber uit de teaser. Noem het zenuwmanagement; Star Wars-adepten kunnen wel wat afleiding gebruiken om met de spanning om te gaan.

Ze hebben dan ook heel wat meegemaakt de afgelopen vier decennia. Hun kindertijd werd gedefinieerd door de originele trilogie (1977–1983), in de jaren tachtig moesten ze leren omgaan met een groot niets, vervolgens werden ze juist overladen met honderden boeken, strips en games van wisselende kwaliteit (het ‘expanded universe’) en toen kwam de teleurstelling van de prequeltrilogie (1999–2005). Hoe ze daarover denken legde Alexandre O. Philippe fraai vast in zijn documentaire The People vs. George Lucas (2010): de fans zijn pissed off.

De nieuwe film draagt de subtitel The Force Awakens, maar had beter A New Hope kunnen heten. Helaas is die titel al in gebruik; bedenker George Lucas voegde hem toe als subtitel toen de eerste Star Wars in 1981 opnieuw de bioscopen in ging. Een van de eerste voorbeelden van hoe hij almaar aan zijn films bleef morrelen.

Het werd erger, veel erger. Voor de Special Editions van de trilogie, in 1997, werden lelijke 3D-animaties toegevoegd en zelfs scènes veranderd. Zoals die waarin Han Solo ineens een brave borst blijkt, omdat premiejager Greedo nu eerst op hém schiet. Het zinnetje ‘Han shot first’ heeft inmiddels zelfs een eigen Wikipedia-pagina.

De prequels waren hiervan in zekere zin de culminatie: met hun totaal andere toon en beroerde scenario’s deden ze af aan de oorspronkelijke films. En dan waren ze ook nog eens één lange spoiler van de fameuze twist uit The Empire Strikes Back (“No, I am your father!”).

In het recent verschenen boek How Star Wars Conquered The Universe laat Chris Taylor zien hoe het zo ver kon komen. Hij illustreert de culturele geschiedenis van de filmreeks vanuit verrassend veel gezichtspunten, en schildert gaandeweg een veelzeggend portret van de geestelijk vader.

Lucas blijkt hier een bevlogen avantgardefilmer die vanaf het begin ambivalent is over zijn grootste hit. Met name het schrijven van de scenario’s valt hem zwaar, al kan hij het tegelijk niet laten zich te bemoeien met onnozele details als de namen van planeten en volkjes in spin-offs.

Zijn beste werk, lezen we, komt voort uit samenwerkingen met mensen tegen wie hij opziet en die tegengas geven, zoals producent Gary Kurtz en regisseur Irvin Kershner, verantwoordelijk voor het beste deel met The Empire Strikes Back. Maar naarmate Lucas’ succes groeit, omringt hij zich met jaknikkers, zoals Rick McCallum, volgens Taylor “de producent die nooit nee zegt”. De prequels konden zo slecht worden omdat niemand Lucas tegensprak.

Tegelijk leert het boek je de prequels op een bepaalde manier te respecteren, omdat Lucas er kennelijk precies mee heeft gemaakt wat hij wilde. Met het gedoe rond de handelsfederatie in The Phantom Menace wilde Lucas – die oorspronkelijk anti-Vietnamfilm Apocalypse Now! zou regisseren – bijvoorbeeld laten zien hoe corruptie kan leiden tot oorlog.

Hoe anders de nieuwe film wat dat betreft wordt, blijkt wel uit de teaser. Menig fan zal warme nostalgische gevoelens hebben ervaren, misschien zelfs een traantje hebben weggepinkt, bij de eerste nieuwe filmbeelden in 31 jaar van het klassieke X-Wing-ruimteschip. In de prequels kwamen die niet één keer voorbij.

Want er is dus weer hoop. Lucas beloofde ooit stellig dat het afgelopen was met nieuwe Star Wars-films – zoals hij wel vaker stellig dingen beloofde – maar toen hij zijn bedrijf Lucasfilm aantrekkelijk wilde maken voor een acquisitie, schreef hij toch een synopsis voor een derde trilogie, die zich ná de originele zou afspelen. En hij ging op de koffie bij Luke Skywalker (Mark Hamill), Han Solo (Harrison Ford) en prinses Leia (Carrie Fisher): wilden zij zoveel jaar na dato weer meedoen?

Disney-CEO Bob Iger mocht die synopsis overigens pas lezen toen zijn handtekening al onder het overnamecontract stond. “Vanuit een verhaalperspectief” heeft het “veel potentie”, zei hij er later over. Het enthousiasme straalde er niet bepaald vanaf; gelukkig zijn er sindsdien goede scenaristen mee aan de slag gegaan, waaronder Lawrence Kasdan, die ook meeschreef aan The Empire Strikes Back.

Disney pakt het voortvarend aan. Met de aankoop van Lucasfilm in december 2012, voor 4,06 miljard dollar, was Disneys derde mega-overname op rij een feit, na Pixar (2006) en Marvel (2009). Naar voorbeeld van de Marvel-films is een hele ‘slate’ van films uitgezet. De nieuwe trilogie moet al in 2019 voltooid zijn; Lost-bedenker J.J. Abrams regisseert de eerste en Looper-regisseur Rian Johnson volgens zeggen de tweede. En dan staan er ook nog eens minstens twee standalone-verhalen op stapel.

In het onoverzichtelijke ‘expanded universe’ is met harde hand ingegrepen: alles behalve de zes films en de tv-serie The Clone Wars is niet-canon verklaard, met de belofte dat alle toekomstige uitingen wél op elkaar zullen aansluiten. Dus ook de animatieserie Star Wars Rebels, net begonnen en goed ontvangen, de nieuwe boekenserie van Del Rey Books en de drie comicreeksen waar Marvel begin volgend jaar mee komt.

Zelfs op gamegebied ziet het er goed uit: hiervoor is EA ingeschakeld, een van ’s werelds grootste speluitgevers, dat op zijn beurt Amy Hennig inhuurde als creative director. Zij was eerder regisseur van de sterke Uncharted-avonturengames.

Toch blijft het afwachten of de nieuwe lichting Star Wars de essentie van de originele trilogie weet te raken, en niet simpelweg door iconische elementen als de X-Wing op te voeren. Taylor komt in How Star Wars Conquered The Universe een heel eind in het definiëren van die essentie.

Star Wars heeft bijvoorbeeld weinig te maken met sciencefiction, maar wel met westerns, getuige het stoffige ‘used universe’. En hoewel Lucas dat later pretendeerde, heeft het ook weinig te maken met Joseph Campbells onderzoek naar mythen en sagen in The Hero with a Thousand Faces (1949)… maar wel met Kurosawa’s samoeraifilms, Errol Flynn en – vanwege de dynamische ruimtegevechten – de Tweede Wereldoorlog.

Boven alles heeft Star Wars te maken met de space opera’s van de jaren vijftig. George Lucas groeide op met Buck Rogers en Flash Gordon, en Taylor herleidt die tot nog oudere ruimtesprookjes, zoals die van Edwin Lester Arnold uit 1905, waarin Gullivar Jones op een vliegend tapijt naar Mars vliegt. Het is romantiek, humor en avontuur boven realisme.

Past de slagzwaard-lightsaber in die traditie, of maakt het er een karikatuur van zoals de prequels? Er is weer hoop voor Star Wars, en de fans wachten in spanning af.