Gestommel, gegil, een snerpende tandartsboor…

Dit artikel stond op 30 juli in nrc.next. Het borduurde voort op een korter stuk dat een maand eerder in NRC Handelsblad was verschenen. Download de nrc.next-PDF.

In de Spaanse film La habitación de Fermat (2007) moeten vier wiskundigen raadsels oplossen om te voorkomen dat de kamer waarin ze zich bevinden zo ver krimpt dat ze verpletterd worden. In de ‘ontsnappingskamers’ die de afgelopen maanden in Nederland zijn geopend loop je niet het risico te sterven; toch zijn ze af en toe bijna even spectaculair.

De escaperoom is een nieuw fenomeen: voor zo’n 20 euro per persoon word je met een groepje opgesloten in een kamer vol merkwaardige voorwerpen, papiersnippers met raadselachtige teksten en hangsloten, veel hangsloten. Lukt het je om de logica te doorzien en alle puzzels binnen het uur op te lossen, dan heb je gewonnen. Lukt dat niet, dan mag je er stiekem ook uit. De eerste Nederlandse escaperoom opende nog maar een jaar geleden in Bunschoten, inmiddels zijn er in ieder geval acht nieuwe bij gekomen.

Het is geen Nederlands idee. De eerste escaperoom lijkt zich in Hongarije te bevinden, al wordt ook beweerd dat Japan er eerder een had. In ieder geval werd ParaPark in Boedapest vanaf de opening in 2011 zo succesvol dat er in de stad nu tientallen ontsnappingskamers te vinden zijn. Veel van de Nederlandse initiatiefnemers – met name kleine ondernemers – raakten er geïnspireerd.

De oprichters van ParaPark baseerden zich op hun beurt op games. Lang voor de fysieke kamers bestonden er al virtuele escaperooms, mini-avonturenspellen die je in de webbrowser speelde. Op één scherm werd je geconfronteerd met diverse aanklikbare objecten en moest je eveneens ontsnappen.

Games die je in je eentje achter een beeldscherm speelt zijn een uitzondering in duizenden jaren spelgeschiedenis, zegt de Amerikaanse designer en theoreticus Eric Zimmerman graag. Niet voor niets hebben games al lang ook fysieke en sociale elementen. En inmiddels beïnvloeden digitale games dus ook de spellen in de echte wereld, met in dit geval een opwindend uitstapje als gevolg.

Wat is er met het meisje gebeurd?

Om hoogte te krijgen van de Nederlandse ontsnappingskamer trommel ik wat vrienden op. Onze queeste begint op een generiek industrieterrein in Bunschoten, waar zich boven een tuinwinkel ’s lands eerste escaperoom bevindt. Bij binnenkomst wordt een griezelig filmpje afgespeeld waarin een meisje in een kamer staat, haar rug naar de camera gekeerd. Vervolgens betreden we een ruimte vol rariteiten: archiefkasten, een oude computer, een hek, hangsloten, een aftands familieportret. Dramatisch licht en geluid maken het behoorlijk spannend.

De groep verspreidt zich over de verschillende elementen en begint naar aanwijzingen te zoeken. Op een tafel staan erlenmeyers met gekleurde vloeistoffen. Dit is de eerste puzzel: de volumes moeten opgeteld worden, en het resulterende getal past op een cijferslot. Een laatje gaat open…

Later worden er morsesignalen op een cassettebandje ontcijferd, maar niet voordat er een taperecorder en een stroomsnoer zijn gevonden. En wordt een doorzichtige cilinder gevuld met rode vloeistof uit een jerrycan, om een plastic capsule omhoog te laten drijven. Alles in de kamer blijkt met elkaar te maken te hebben, en de puzzels leiden uiteindelijk tot één laatste kast. Zouden we daarin ontdekken wat er is gebeurd met het meisje uit het filmpje?

Website: Escape Room, Bunschoten

Een tijdbom onschadelijk maken

In Utrecht blijkt dat niet alle escaperooms gelijk zijn geschapen. De aankleding is minder spectaculair dan in Bunschoten; geluid en licht hebben een kleinere rol, en in tegenstelling tot de speciaal gebouwde kamer in Bunschoten, speelt Escaping zich af in een bestaande, met doeken behangen ruimte.

Ook de spelstructuur is minder. Een duidelijk pad ontbreekt; we worden overspoeld met willekeurige spelelementen. Van sommige, zoals de profielen en badges van Russische informanten, wordt pas op het allerlaatst duidelijk wat de bedoeling is. Om de tijdbom waarom het in deze kamer draait onschadelijk te maken, is veel improvisatie nodig, waardoor de onzekerheid van het team groeit.

Toch lijkt mijn reactie erg op die in Bunschoten. Opgewonden loop ik rond en kijk ik wat mijn medespelers doen. Af en toe bestorm ik een codeslot om een gevonden cijfercombinatie in te voeren. En als ik ontdek dat ik op een pc-monitor zie wat iemand anders doet met twee handschoenen in een couveuse-achtige, afgesloten kist aan de andere kant van de ruimte, begin ik onbesuisd aanwijzingen te schreeuwen. De tijdsdruk en het samenspel maken iets beestachtigs los in deze anders zo rustige jongen.

Website: Escaping, Utrecht

Behandelkamer from hell

De derde en voorlopig laatste escaperoom die we bezoeken, bevindt zich in Delft. Het is meteen ook de beste: alles wat goed werkt in Bunschoten, is hier uitvergroot en verbeterd. Zoals de gestileerde wachtkamer waarin je plaatsneemt voordat je aan de slag mag: je hoort gestommel, gegil, een snerpende tandartsboor… tot de deur openschuift en je uitkijkt op een behandelkamer from hell. Het werkt een stuk beter dan het onduidelijke filmpje met het meisje.

De puzzels zijn misschien wat minder gelaagd en complex, maar daar staat tegenover dat ze origineel en duidelijk zijn; het is leuk om ze op te lossen, ook al gaan we er soepel doorheen. Het hoogtepunt komt als ik een kastje openmaak, ineens het licht uitvalt en een rookmachine aanklikt. Er begint een zwak groen licht te branden en een laserstraal snijdt door de mist…

Wat wel opvalt: goed of minder goed, de Nederlandse escaperooms lijken allemaal op hun Hongaarse voorbeelden en op elkaar, met dezelfde soort structuur, puzzels en sfeer. De puzzelkamers – die in Delft voorop – zijn nu al aan te raden als uitstapje, maar prikkelen vooral ook de verbeelding voor wat er verder nog mogelijk is met het concept. Zouden ze niet een wat meer afgerond verhaal kunnen vertellen? Kan er niet iets van de dynamiek van videogames in verwerkt worden, zowel in de puzzels als in het samenspel? Hopelijk is dit nog maar het begin.

Website: Escape Challenge, Delft

Nog meer escapes

Naast de hierboven beschreven kamers kun je in ieder geval terecht in Amsterdam (Sherlocked, Room of Riddles en Escape Hunt), Breda (Escape 48), Den Haag (Amaze Escape) en Eindhoven (Xitroom). Nog meer escaperooms staan op de groeiende lijst van de Escapist Society.

Voor wie van plan is naar Hongarije te gaan: op exitgames.hu staat een overzicht van escaperooms in met name Boedapest.