Aanstekelijker dan een boek

Dit artikel stond op 9 november 2012 in nrc.next. Download de PDF.

Na de Kruistochten en de Renaissance is in Assassin’s Creed 3 de Amerikaanse Revolutie aan de beurt. In deze vorige week met veel fanfare gelanceerde game reis je via het DNA van je voorouders terug in de tijd. Tot nu toe draaide de serie om klimmen, sluipen en vechten in historische steden, maar in het nieuwe deel voer je ook zeeslagen uit.

“Zonder de interventie van de Franse marine hadden de kolonisten waarschijnlijk niet van Groot-Brittannië gewonnen,” zegt lead game designer Steve Masters. “Dus moest het eigenlijk wel in het spel.”

Assassin’s Creed 3 is een peperdure productie, er werkte een team aan van zeshonderd man verdeeld over vier studio’s. En het is een hit: volgens uitgever Ubisoft werden er in de eerste week 3,5 miljoen exemplaren verkocht, terwijl er eind deze maand ook nog versies voor Windows en Wii U uitkomen.

Dat zijn minstens 3,5 miljoen spelers die straks een stuk meer weten over de Amerikaanse Revolutie (1775-1783). Dat was dus tachtig jaar vóór de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865).

Want hoewel de serie draait om de fictieve strijd tussen christelijke Tempeliers en islamitische Assassijnen, is het verhaal zorgvuldig vervlochten met de echte geschiedenis. Je ontmoet historische figuren zoals Benjamin Franklin en Thomas Jefferson, begeeft je in een realistische versie van het gebied rond New York, Boston en Philadelphia, en maakt belangrijke gebeurtenissen mee. “Ieder deel vindt plaats op een keerpunt in de wereldgeschiedenis,” zegt Masters.

Assassin’s Creed is niet de enige game die zich begeeft in goed gedocumenteerde vervlogen tijdperken. Neem LA Noire (2011), de detectivegame in het Los Angeles van 1947, of de vele Tweede Wereldoorlog-spellen, waarin ieder strijdveld tot in detail is nagemaakt.

Dat werkt aanstekelijker dan een statisch geschiedenisboek, zegt Masters. “In Call of Duty (2003) sprong je met een parachute uit het vliegtuig en vocht je mee in Operation Market Garden. Als je leraar vervolgens zegt, nu gaan we het hebben over Market Garden, dan heb je zoiets van: daar ben ik geweest!” Dat realisme in die game ver te zoeken is, doet niet ter zake. “Het is een soort historische vakantie.”

Historici zien zelfs meer mogelijkheden. Games kunnen niet alleen oude tijden laten herleven, zeggen zij, maar ook een gereedschap zijn om beter te snappen hoe de geschiedenis werkt. Want hoe netjes en logisch het allemaal ook lijkt, de geschiedenis is eigenlijk enorm rommelig.

“De geschiedenis ontstaat uit tal van bewuste en onbewuste keuzes, die na afloop lastig terug te halen zijn,” zegt historicus Kees Ribbens. “Dat is gemakkelijk uit het oog te verliezen. Je bent geneigd te denken dat alle gebeurtenissen onvermijdelijk leiden naar die ene bekende uitkomst. Dat noemen we ‘finalisme’.”

Kunnen games het finalistische denkpatroon doorbreken? Eén game die er al in slaagt is de klassieker Civilization (1991). In dat strategiespel verandert het lot van de wereld afhankelijk van de keuzes die je maakt, en van toeval. Loopt de beschaving uit op wereldvrede of een atoomoorlog? Dat ligt er maar net aan.

Maar Civilization draait om de grote mechanismes van de wereldgeschiedenis en heeft weinig te maken met gewone mensenlevens. Bovendien begint de game duizenden jaren voor Christus, dus tegen de tijd dat het 2012 is kan er van alles zijn gebeurd. Misschien bestaan er helemaal geen Duitsers meer, of is de VS nooit gesticht.

Om je echt bij de geschiedenis te betrekken, moet een game daarom inzoomen op specifieke tijdperken en op menselijk niveau. Assassin’s Creed doet dat, maar laat je de geschiedenis niet dynamisch beïnvloeden. Tweede Wereldoorlog-shooters hebben hetzelfde euvel, en laten ook maar één aspect van de geschiedenis zien. “Het zijn digitale schiettenten die zich toevallig in Normandië afspelen,” zegt onderzoeker Rutger van Krieken.

Van Krieken schetst een aanlokkelijk beeld van een goed geschiedenisspel: een adventure game tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin je kunt kiezen uit verschillende perspectieven en je keuzes daadwerkelijk effect hebben. “Zo’n game zou van grote educatieve waarde zijn, en bijvoorbeeld op scholen gebruikt kunnen worden.”

Voorlopig moeten we het doen met Assassin’s Creed 3, en dat is helemaal niet erg. “Als je een game speelt zit je niet passief te kijken, maar benader je de situatie actief,” zegt gamedesigner Steve Masters. “Het activeert je brein meer. Zo kun je zelf ervaren hoe het was om in een bepaalde tijd te leven. Winter in New England! Een derde van George Washington’s leger stierf in Valley Forge! Het was verschrikkelijk.”