Chaotische satire op de moderne wereld
Recensie van Grand Theft Auto V
Deze recensie stond op 20 september in nrc.next en NRC Handelsblad, en een dag later in NRC Reader. Download de nrc.next-PDF.
“Hollywoodfilms vatten Amerika nog altijd het best samen,” zegt de gepensioneerde misdadiger Michael in Grand Theft Auto V. “Met een held die er goed uitziet, die het kwaad in twee uur verslaat.” Franklin, die net komt kijken in het criminele circuit, reageert scherp: “Wat ouderwets!”
Inderdaad, wat ouderwets. Want zo zit de wereld toch al lang niet meer in elkaar? Misschien schiet het medium film ook wel tekort om licht te werpen op de tijd waarin wij leven.
Televisieseries, en steeds meer ook games, weten het ‘nu’ althans een stuk beter te duiden. Omdat ze lang duren en kunnen uitweiden, maar vooral ook verschillende verhalen en perspectieven bij elkaar kunnen brengen, met een versnipperd en chaotisch wereldbeeld als gevolg.
De beste series, zoals Breaking Bad, The Wire en Game of Thrones, hebben bovendien een grote fascinatie voor het kwaad, in al zijn monsterlijkheid én menselijkheid. In tegenstelling tot Michaels heldenfilms zijn er ook geen echte winnaars. Daar klinkt de tijdsgeest in door, dat kan niet anders.
Zie daar Grand Theft Auto (GTA), de gamereeks die al sinds 1997 het kwaad de hoofdrol geeft, en ook de wanordelijke wereld laat zien, al gebeurt dit op een heel andere manier. De game laat je vrij bewegen door een grote 3D-omgeving, die in zijn locaties en algoritmische gebeurtenissen niet alleen zelf een verhaal vertelt, maar jou als speler ook de regie in handen geeft.
Je kunt dus braaf het voorgebakken scenario volgen, in dit geval rond een reeks spectaculaire overvallen, maar daar ook altijd van afwijken. Een auto stelen, naar de andere kant van het eiland scheuren, in een speedboot springen, een rivier opvaren, uitstappen bij het vliegveld, daar een vliegtuigje lenen? Het kan.
Net als vechtpartijen uitlokken, bioscopen bezoeken, wiet roken, internetten op je in-game telefoon, handelen in vastgoed of aandelen… en dat is nog maar een greep uit de mogelijkheden.
GTA krijgt wel eens het verwijt een gewetenloze moordsimulator te zijn, maar dat doet de open opzet tekort. En het intellect van de spelers. Je kiest immers zelf in hoeverre je je te buiten gaat aan geweld. Bovendien heeft het spel wel degelijk een morele code: ga je te ver, dan krijg je de politie achter je aan. Dan zijn er nog de spelpersonages, die elkaar zeker in het begin sterk afraden van het rechte pad af te gaan. Om het vervolgens toch te doen. Zo roept de game juist discussie op over geweten… en over vrije wil.
Door het hart van eerdere GTA’s liep een diepe kloof: tussen de open spelwereld aan de ene kant, en het toch wat traditionele lineaire verhaal. Dat volgde steeds één crimineel in zijn gestage onderdompeling in het boevenrijk. Om verder te komen moest je vrij specifieke taken uitvoeren, net als in alle andere videogames. Het gevolg was dat veel spelers GTA als een zandbak benaderden: vergeet de missies, wij gaan rauzen!
In GTA V is de kloof minder diep, doordat er nu drie hoofdrolspelers zijn, ieder in een andere fase van hun criminele carrière. Daardoor komen de grote gebeurtenissen sneller op gang, en ervaar je meer van de gelaagdheid en complexiteit uit tv-series. Dat je ook nog eens vrijuit tussen hen kunt schakelen, en zo deels bepaalt waar het verhaal verder gaat, versterkt dat versnipperde ‘nu’-gevoel.
Naast pensionado Michael en groentje Franklin is er Trevor, die niet alleen crimineel is, maar ronduit psychopatisch. Zo’n extreem karakter is louter mogelijk door de opzet met drie personages; dat je je slecht in hem kunt verplaatsen is oké, omdat er nog twee anderen zijn waarmee dit wel lukt. Al zijn ze uiteindelijk alle drie even zorgwekkend als hilarisch. Een knap staaltje schrijfwerk, dat grootheden als Quentin Tarantino en Bret Easton Ellis echoot, maar boven alles prima op zichzelf kan staan.
Wel jammer is dat al deze antihelden mannen zijn. Het Rockstar-schrijversteam zou als geen ander een vrouwelijke hoofdrolspeler neer kunnen zetten, maar de types die nu in de game zitten hebben slechts bijrollen, en hun afbeelding is op het misogyne af. Vrouwen zijn doorgaans onbetrouwbare idioten in GTA, wat ook weer niet heel raar is, want álles wordt op de hak genomen.
Inderdaad, álles van waarde wordt beschoten of bespot. Apple, Google en Facebook vormen samen het bedrijf LifeInvader, dat je infiltreert om de CEO te vermoorden. De zoon van Michael speelt oerdomme schietspellen. En de grote stad op het eiland is Los Santos, een doorgedraaide versie van het toch al knotsgekke Los Angeles, waar de financiële crisis flink doorwerkt.
Zoals GTA is er maar één. De game haalde deze week alle media omdat mensen in de rij gingen staan om er hun geld aan uit te geven. Dat is leuk voor de makers, maar het gaat eraan voorbij dat Grand Theft Auto V naast een hit ook een uitstekend entertainmentproduct is, waarmee je dagen, weken, maanden zoet kunt zijn. En daarnaast is het een meerzijdig, chaotisch, satirisch interactief kunstwerk dat onze tijd als geen ander in beeld weet te brengen. Het kassucces vloeit daaruit logisch voort.
Grand Theft Auto V
Van: Rockstar North
Voor: Xbox 360, PlayStation 3
5/5 ballen