Mijn schoonvader heeft mijn boek gejat

Een korte versie van dit artikel stond op 10 februari in nrc.next. Download de PDF.

Mijn schoonvader houdt van nieuwe technologie: van de magie, de mogelijkheden. En hij weet dat hij in mij een medestander heeft. Dus vertelde hij me aan het kerstdiner twee jaar geleden trots dat hij niet alleen een e-reader had gekocht, maar ook een USB-stick had bemachtigd met 7000 gratis boeken. Ik slikte. Wist hij niet dat ik aan de weg timmerde als schrijver? De klapper moest nog komen: met glunderogen deelde hij mede dat mijn debuut Toiletten er tussen stond. Prachtig hè?

Ik heb daar lang over nagedacht. Wat moest ik er nou van vinden? Afgaand op wat auteurs als Christiaan Weijts en Saskia Noort de afgelopen weken schreven over de toestand in boekenland, zou ik afwisselend kwaad en verdrietig moeten zijn. Het zou een familiedrama moeten zijn: mijn schoonvader een dief, wie had dat gedacht! 7000 boeken gestolen!

Onzin. Net als alle andere vormen van digitale piraterij is e-bookpiraterij niet zomaar gelijk te stellen aan diefstal. Stelen is als jij iets van me afpakt, en ik het kwijtraak. Maar als jij mijn boek downloadt, hebben we allebei mijn boek. Ik snap best dat downloaders zich geen boef voelen, de gevoelswaarde van boeken is immers voor een significant deel gekoppeld aan papier. Ga maar na: we zijn gewend om meer te betalen voor een boek naarmate het dikker en fraaier uitgevoerd is. Niet, om maar iets te noemen, naarmate er langer aan is gewerkt of harder over is nagedacht. Wat blijft er dan over als het papier verdwijnt?

Het is makkelijk om te vergeten hoe ongelooflijk het is dat duplicatie nu nagenoeg gratis is, hoe fundamenteel die verandering is. We begeven ons in een post-schaarste-economie. Wat dat betreft snap ik mijn schoonvaders enthousiasme helemaal. Hoe ontwrichtend en zenuwslopend het verder ook is.

Heus: er zijn niet alleen nadelen. Denk aan beginnende auteurs, voor wie er geen praktische hindernissen meer zijn om zichzelf uit te geven. En overweeg het enorme, eindeloos gevarieerde aanbod dat daaruit voortkomt, inclusief altijd leverbare back catalog. Natuurlijk wordt het daardoor ook moeilijker voor schrijvers om op te vallen, en voor lezers om iets goeds te vinden. Daar moet nog van alles op gevonden worden; de digitale revolutie is mooi, maar kwam zonder handleiding.

Kijk voor geruststelling naar industrieën die hier eerder mee moesten leren omgaan. Hoewel ze het niet zullen toegeven, is piraterij voor softwaremakers een soort proefverpakking: iedere aspirant-ontwerper ritselt Photoshop, maar dat deert Adobe niet, het gaat ze om de professionals die wél betalen.

In de muziekindustrie liet Steve Jobs zien hoe je kan concurreren met gratis: door meerwaarde te bieden, bijvoorbeeld door muziek downloaden veiliger en makkelijker te maken. Amazon snapt het ook: met de Kindle e-reader stap je in een gebruiksvriendelijk ecosysteem, waarin je boeken met een druk op de knop aanschaft. Voortgang, notities en markeringen worden centraal opgeslagen. Bij updates van de auteur wordt de tekst automatisch bijgewerkt. Vergelijk dat met Bol.com: daar krijg je een ePub-bestand toegeworpen, waarvan je zelf maar moet uitzoeken wat je ermee doet. Niet gek dat in de VS 40 procent van de boekaankopen digitaal zijn, tegen 4 procent in Nederland.

Nuance: Amazon eigent zich met flinterdunne marges een hele industrie toe. In de toekomst zou het bedrijf misbruik kunnen maken van zijn monopoliepositie door de prijzen kunstmatig op te schroeven. Toch kan ik niet wachten tot het bedrijf eindelijk in Nederland landt; ik denk dat mijn schoonvader met plezier voor boeken zou betalen op de Kindle. (Zoals hij ook nog steeds papieren boeken koopt. En een biebpas heeft. Waarvan akte.)

Maar het échte probleem is de ontlezing, hoor ik je zeggen. Ik geloof daar niet zo in, als ik naar mijn omgeving kijk. De cijfers ondersteunen mijn gevoel: volgens Leesmonitor kochten wij Nederlanders vorig jaar 2,4 boeken per hoofd van de bevolking, minder dan de top van 3,1 in 2008, maar veel meer dan de 1,8 boeken van 1988-1990. Die magische periode waarin iedereen avond na avond bij kaarslicht een klassieke roman las? Turend naar de statistieken heb ik hem niet kunnen vinden. De trendlijn van de literatuur is een golfbeweging.

Lezen zal niet verdwijnen, ondanks concurrerende media die de traditionele selling points van boeken in sommige gevallen evenaren of overtreffen. De mogelijkheid om in de huid van een ander te kruipen en zijn of haar keuzes te begrijpen? Modern serial drama laat je net zo goed inleven in zijn hoofdpersonages. De mogelijkheid om als het ware naar een andere wereld af te reizen? Doen avonturengames beter.

Misschien zorgt dat ervoor dat literatuur nog meer een niche wordt, iets voor bepaalde groepen. Maar dat is oké, zolang lezers uit goede boeken kunnen kiezen, en schrijvers van hun werk kunnen leven. Daartoe biedt de nieuwe tijd nu juist zoveel mogelijkheden.

Eén schrijver klaagde dat muzikanten het makkelijk hebben. Zij zijn hun cd-verkoop misschien kwijt, maar kunnen nog wel concerten geven. Maar toen Napster 13, 14 jaar geleden alles veranderde, werden optredens helemaal niet als allesomvattende oplossing gezien. Er heerste eenzelfde soort blinde paniek als nu in de boekenindustrie. Om tot dat vanzelfsprekende nieuwe model te komen, moest eerst de nieuwe werkelijkheid indalen.

Schrijvers hebben ook diverse nevenactiviteiten. Journalistiek werk, bijdrages aan film, tv of games. En ook optredens, bijvoorbeeld in de vorm van theaterprogramma’s. Net als het album wordt de roman meer een soort visitekaartje, een hulpmiddel om centraal te blijven staan. Dat laatste wordt steeds belangrijker, te midden van de digitale overvloed.

Wij schrijvers moeten daarom niet alleen relevante boeken (blijven) schrijven, maar ook zoeken naar nieuwe manieren om meerwaarde te bieden. Ervoor waken dat we niet verworden tot een stream, of tot een anoniem pakketje woorden op een USB-stick. Daartoe moeten we zelf het initiatief nemen, in plaats van trillend te gaan zitten wachten op uitgeverijen en boekhandelaren.

Onlangs heb ik een iPad-versie van Toiletten uitgebracht. Ik heb niet klakkeloos de tekst erin geknald, maar een vernieuwend leesmechanisme ontwikkeld. Toegegeven, het is gratis. Maar toch: ik ben nog nooit in zo’n korte periode zoveel gelezen. Mooie tijd dit.