Anders kijken en denken

Dit artikel stond op 4 september in NRC Handelsblad. Download de PDF.

Op tweederde van Mount Terminus, de recent uitgebrachte roman van David Grand, maakt hoofdpersonage Joseph Rosenbloom kennis met de ‘invertiscope’. Een periscoopachtig apparaat waarmee je de wereld van bovenaf ziet. Maker Dr. Straight gelooft dat als je hem nooit afdoet, je verhouding tot de werkelijkheid verandert. De afstand groeit, je raakt minder emotioneel betrokken; de wereldvrede komt naderbij.

Het apparaat in het boek wordt gebouwd tijdens de begindagen van Hollywood. De techniek is optisch, met veel lenzen en spiegels. Hij heeft nooit bestaan, maar dankzij digitale middelen is de invertiscope er nu alsnog. Eerder dit jaar bevestigde het Poolse bedrijf Mepi een camera op een statief in een rugzak, en sloot daar een Oculus Rift virtual reality-bril op aan.

Honderd jaar later roept de invertiscope een heel andere associatie op dan vrede. Wie zichzelf nu van schuin bovenaf ziet, voelt zich alsof je een game speelt. Niet voor niets eindigt de YouTube-video van Mepi met iemand die à la Grand Theft Auto een auto aanhoudt en de chauffeur achter zijn stuur vandaan trekt. Een grapje, maar toch.

Er zijn ook technische bezwaren. Een optische invertiscope zou met de snelheid van het licht werken, maar bij een computerversie treedt er vertraging op, bijvoorbeeld doordat het resulterende beeld digitaal verwerkt moet worden. Virtual reality-ervaring leert dat er simulatieziekte optreedt bij de minste afwijking tussen hoe je lichaam beweegt en wat het scherm toont. Je wordt er, kortom, misselijk van.

Toch is virtual reality na decennia van mislukte pogingen nu bijna klaar voor consumenten. Oculus VR, inmiddels deel van Facebook, kondigt later deze maand mogelijk aan wanneer de Oculus Rift op de markt komt, op de Oculus Connect-conferentie in Hollywood. Joseph Rosenbloom en Dr. Straight hadden er vast graag bij willen zijn. [Postscript: er is geen datum onthuld, wel een nieuwe versie van de hardware.]

Testversies van VR-brillen werken al behoorlijk goed, maar laten ook zien dat lichamelijk ongemak nog geen verleden tijd is. De Nederlander Daniël Ernst heeft hiervoor een even slimme als eenvoudige oplossing bedacht: hij laat de gebruiker stilzitten. Het gaat immers vooral mis als je moet rondlopen in een 3D-simulatie.

In Ernsts diorama’s neem je bijvoorbeeld plaats achter een werktafel in een Tetris-blokkenfabriek, of op een stapel stoelen die tot in de wolken reikt. Vanaf een vast punt kijk je om je heen; er is zoveel te zien dat sommige testers de bril gerust een halfuur ophouden, zonder bijverschijnselen. Ernsts volgende project, The Pigeon Man, is groter en verhalender, maar net als in het echt blijf je altijd op je stoel.

Ernst vreest dat partijen als Oculus VR en ook Sony virtual reality positioneren als pc- of PlayStation-accessoire, een nieuwe manier om bestaande 3D-games te bekijken. Wat hem betreft is het een nieuw medium, met de unieke eigenschap dat je ermee in een andere realiteit kan stappen. Geen nieuwe kijk op de wereld die we al kennen, zoals de invertiscope, maar iets compleet nieuws, dat een andere manier van denken vereist.